مراحل نفس از دیدگاه عرفان
در عرفان ؛ مراحل و عوالم نفس آدمی به شرح زیر گفته‌اند:
←← طبع
عبارت است از قوای طبیعی که مرحله نازله حقیقت انسانی است؛ یعنی قوای نباتی و آثار و افعال آن؛ مانند خوردن و نوشیدن و امثال آنها.
←← نفس
بالاتر از مرتبه طبع است که عبارت است از قوای حیوانی و إدراکات حس و خیال و وهم.
←← قلب
که توجه به عالم غیب دارد، ولی آمیخته است با نظر به عالم شهود . این مقام به مراتب از مقام نفس ، عالی‌تر و برتر است.
←← روح
آن مرتبه و مقام نفس ناطقه است که از چنگ قوای بدن و آثار طبع و نفس به کلّی رها شده و به عالم قدس پیوسته است.
←← سرّ
در این مقام است که عارف به معرفت حق و جمال الهی آشنا و بینا می‌شود و سرّ الهی را در همه موجودات مشاهده می‌کند.
←← خفیّ
عارف، در این مرتبه تنها خدا را مشاهده می‌کند.
←← اخفی
عارف، در این مقام فنای در حق است. منتها التفات به فنا هم در این مقام نیست، چنان‌که در مقام خفی بود. وصال در این مقام است.[۱۱]
هر یک از این مراتب هفت‌گانه به ترتیب از مرتبه دانی به مقام عالی می‌رسد و از شهر کوچکی به شهر بزرگی، تا در مقام اخفی به کشور پهناور هستی مطلق قدم می‌گذارد.
